La Tunelo de la Okcidenta Muro (Hebree: מנהרת הכותל, transkribita: Minharat Hakotel) estas tunelo eksponanta la Okcidentan Muron de kie la tradicia, subĉiela preĝareo finiĝas kaj ĝis la norda fino de la Muro. Plejparto de la tunelo estas en daŭrigo de la subĉiela Okcidenta Muro kaj situas sub konstruaĵoj de la Islama Kvartalo de la Malnova Urbo de Jerusalemo. Dum la subĉiela parto de la Okcidenta Muro estas proksimume 60 metrojn (200 ft) longa, la plimulto de ĝia originala longo de 488 metroj (1,601 ft) estas kaŝita subtere. La tunelo permesas aliron al la resto de la Muro en norda direkto. La tunelo estas konektita al pluraj apudaj elfositaj subteraj spacoj, multaj el kiuj povas esti vizitataj kune kun la ĉefa tunelo. Pro ĉi tiu kialo, la pluralo, Tuneloj de la Okcidenta Muro, ofte estas uzata.

Historio En 19 a.K., Reĝo Herodo entreprenis projekton por duobligi la areon de la Templa Monto en Jerusalemo per inkluzivado de parto de la monteto ĉe la nordokcidento. Por fari tion, kvar retenaj muroj estis konstruitaj, kaj la Templa Monto estis vastigita sur ili. Ĉi tiuj retenaj muroj restis starantaj, kune kun la platformo mem, post kiam la Templo estis detruita de la romianoj en 70 p.K. Ekde tiam multe de la areo apud la muroj fariĝis kovrita kaj konstruita sur. Parto de la Okcidenta Muro restis eksponita post la detruo de la Templo. Ĉar ĝi estis la plej proksima areo al la Plejsanktejo de la Templo kiu restis alirebla, ĝi fariĝis loko de juda preĝo dum jarmiloj.

Elfosada Itinero de la Tunelo de la Okcidenta Muro Britaj esploristoj komencis elfosi la Okcidentan Muron meze de la 19-a jarcento. Charles Wilson komencis la elfosadojn en 1864 kaj estis sekvita de Charles Warren en 1867–70. Wilson malkovris arkon nun nomitan laŭ li, "Arko de Wilson" kiu estis 12.8 metrojn (42 ft) larĝa kaj estas super la nuna grundnivelo. Oni kredas ke la arko subtenis ponton kiu konektis la Templan Monton al la urbo dum la Dua Templa Periodo. Warren fosis ŝaktojn tra la Arko de Wilson kiuj ankoraŭ estas videblaj hodiaŭ. Post la Sestaga Milito, la Ministerio de Religiaj Aferoj de Israelo komencis la elfosadojn celantajn eksponi la daŭrigon de la Okcidenta Muro. La elfosadoj daŭris preskaŭ dudek jarojn kaj malkaŝis multajn antaŭe nekonatajn faktojn pri la historio kaj geografio de la Templa Monto. La elfosadoj estis malfacile realigeblaj, ĉar la tuneloj kuris sub loĝkvartaloj konstruitaj sur antikvaj strukturoj de la Dua Templa Periodo. La elfosadoj estis faritaj sub la superrigardo de sciencaj kaj rabinaj fakuloj. Ĉi tio estis por certigi kaj la stabilecon de la strukturoj supre kaj por eviti damaĝon al la historiaj artefaktoj. En 1988 la Fondumo de la Heredaĵo de la Okcidenta Muro estis formita, ĝi transprenis la elfosadon, prizorgadon kaj renovigojn de la Okcidenta Muro kaj Placo de la Okcidenta Muro.

Sekcio de la Okcidenta Muro

La tunelo eksponas 300 m de la tuta 445 m de la muro, malkaŝante la konstruajn metodojn kaj la diversajn agadojn en la proksimeco de la Templa Monto. La elfosadoj inkluzivis multajn arkeologiajn trovaĵojn laŭ la vojo, inkluzive de malkovroj el la Heroda periodo (stratoj, monumentaj masonaĵoj), sekcioj de rekonstruaĵo de la Okcidenta Muro datiĝanta al la Umajada periodo, kaj diversaj strukturoj datiĝantaj al la Ajubida, Mamluka kaj Hasmonea periodoj konstruitaj por subteni konstruaĵojn en la proksimeco de la Templa Monto.

Pordego de Warren

"Pordego de Warren" situas proksimume 150 futojn (46 m) en la tunelo. Ĉi tiu fermita enirejo estis dum centoj da jaroj malgranda sinagogo nomita "La Kaverno", kie la fruaj islamanoj permesis al la judoj preĝi proksime al la ruinoj de la Templo. Rabeno Jehuda Getz konstruis sinagogon ĝuste ekster la pordego, ĉar hodiaŭ ĝi estas la plej proksima punkto kie judo povas preĝi proksime al la Plejsanktejo, supozante ke ĝi estis situanta ĉe la tradicia loko sub la Kupolo de la Roko.

Kanalo de Hasmoneo

Preter la norda fino de la Okcidenta Muro, restaĵoj estis trovitaj de akvokanalo kiu origine liveris akvon al la Templa Monto. La ĝusta fonto de la kanalo estas nekonata, kvankam ĝi pasas tra subtera baseno konata kiel la "Struthion Pool". La akvokanalo estis datita al la Hasmonea periodo kaj estis sekve nomita la "Kanalo de Hasmoneo".

517-tuna ŝtono

La plej granda ŝtono en la Okcidenta Muro, ofte nomata la Okcidenta Ŝtono, ankaŭ estas malkaŝita ene de la tunelo, kaj rangas kiel unu el la plej pezaj objektoj iam levitaj de homoj sen motorizita maŝinaro. La ŝtono havas longon de 13.6 metroj (45 ft), altecon de 3 metroj (9.8 ft), kaj taksitan larĝon inter 3.5 metroj (11 ft) kaj 4.5 metroj (15 ft); taksoj metas ĝian pezon je 570 mallongaj tunoj (520 metrikaj tunoj).

Centro de la Ĉeno de Generacioj

Apude al la tunelo estas la restaĵoj de Dua Templa periodo, Krucmilitista, kaj Mamluka strukturoj. En la restaŭritaj ĉambroj, la Fondumo de la Okcidenta Muro kreis la Centron de la Ĉeno de Generacioj, juda historia muzeo desegnita de Eliav Nahlieli kiu inkluzivas aŭdvidan spektaklon kaj naŭ vitrajn skulptaĵojn kreitajn de vitra artisto Jeremy Langford.

Romia strato al la Templa Monto

En 2007, la Israela Antikvaĵa Aŭtoritato malkovris antikvan romian straton supozeble de la dua ĝis kvara jarcentoj. Ĝi estis flanka strato kiu verŝajne konektis du ĉefajn vojojn, kaj kondukis al la Templa Monto. La malkovro de la vojo donis plian indicon ke romianoj daŭre uzis la Templan Monton post la detruo de la templo en 70 p.K. Elfosadoj ĉe la loko daŭris ĝis 2014, gvidataj de arkeologoj Peter Gendelman kaj Ortal Chalaf nome de la Israela Antikvaĵa Aŭtoritato (IAA).

Struthion Pool

La Struthion Pool (foje priskribita kiel la "Struthion Pools", en la pluralo), estas granda kuboida cisterno, kiu kolektis la pluvakvon de la tegmentaj kanaletoj sur la Forumaj konstruaĵoj. Antaŭ Hadriano, ĉi tiu cisterno estis subĉiela baseno, sed Hadriano aldonis arkvaultadon por ebligi la pavimon esti metita super ĝi. La ekzisto de la baseno en la unua jarcento estas atestita de Jozefo, kiu raportas ke ĝi estis nomita "Struthius" (pasero). Ĉi tiu Struthion Pool estis origine konstruita kiel parto de subĉiela akvokonduktilo de la Hasmoneoj, kiu poste estis enfermita; la fonto de la akvo por ĉi tiu konduktilo estas nuntempe neidentigita.

Kiel rezulto de la etendoj de 1971 al la originala Tunelo de la Okcidenta Muro, la Hasmonea akvosistemo, kiu kuras sub araba loĝado, fariĝis ligita al la fino de la Tunelo de la Okcidenta Muro, kaj poste malfermiĝis kiel turisma allogaĵo. La itinero prenas linearan vojon komencante ĉe la Placo de la Okcidenta Muro kaj pasas tra la modernaj tuneloj kaj la antikva akvosistemo, finiĝante ĉe la Struthion Pool. La Fratinoj de Ciono ne permesas al turistoj eliri en la monaĥinejon ĉe la Struthion Pool, do turistoj revenas tra la mallarĝaj tuneloj al la deirpunkto, kvankam ĉi tio kreas kelkajn loĝistikajn problemojn.

Norda elirejo

Origine, vizitantoj devis retrakuri siajn paŝojn reen al la enirejo. Konekto al la Hasmonea akvosistemo estis farita, sed ĉi tio ankoraŭ postulis ilin fari turnon kiam ili atingis la Struthion Pool. Fosi alternativan elirejon el la tunelo estis proponita, sed komence malakceptita pro la kialoj ke ajna elirejo estus vidata kiel provo de la judaj aŭtoritatoj postuli posedrajton de la proksima tero — parto de la Islama Kvartalo de la urbo. Tamen, en 1996, Benjamin Netanyahu aprobis la kreon de elirejo kondukanta al la Vojo Dolorosa, sub la Ummariya madraso. Dum la sekvaj kelkaj semajnoj, 80 homoj estis mortigitaj kiel rezulto de tumultoj kontraŭ la kreado de la elirejo. Moderna muro dividas la Struthion Pool en du partojn, malhelpante aliron inter ili. Unu flanko estas videbla de la tuneloj de la okcidenta muro, kaj la alia areo estas alirebla de la Monaĥinejo de la Fratinoj de Ciono. Ekde tiam, eblis por granda nombro da turistoj eniri la sudan enirejon de la tunelo proksime al la Okcidenta Muro, promeni la longecon de la tunelo kun gvidisto, kaj eliri de la norda fino. Ĉi tiu elirejo estas nur malfermita dumtage, pro daŭraj sekurecaj zorgoj.