تونل دیوار غربی (عبری: מנהרת הכותל، تلفظ: مینحرت ها‌کوتل) تونلی است که دیوار غربی را از جایی که مکان سنتی دعا در فضای باز به پایان می‌رسد تا انتهای شمالی دیوار نشان می‌دهد. بیشتر تونل در ادامه دیوار غربی در فضای باز قرار دارد و زیر ساختمان‌های محله مسلمان‌نشین شهر قدیمی اورشلیم واقع شده است. در حالی که بخش فضای باز دیوار غربی تقریباً ۶۰ متر طول دارد، بیشتر طول اصلی آن که ۴۸۸ متر است زیر زمین پنهان است. تونل دسترسی به بقیه دیوار در جهت شمالی را فراهم می‌کند. تونل به چند فضای زیرزمینی مجاور متصل است که بسیاری از آنها را می‌توان همراه با تونل اصلی بازدید کرد. به همین دلیل، اغلب از شکل جمع، تونل‌های دیوار غربی استفاده می‌شود.

تاریخچه در سال ۱۹ قبل از میلاد، شاه هیرود پروژه‌ای را برای دو برابر کردن مساحت کوه معبد در اورشلیم با ترکیب بخشی از تپه در شمال غربی آغاز کرد. برای انجام این کار، چهار دیوار نگهدارنده ساخته شد و کوه معبد بر روی آنها گسترش یافت. این دیوارهای نگهدارنده همراه با سکوی خود پس از تخریب معبد توسط رومیان در سال ۷۰ میلادی باقی ماندند. از آن زمان، بیشتر منطقه مجاور دیوارها پوشیده و ساخته شده است. بخشی از دیوار غربی پس از تخریب معبد باقی ماند. از آنجا که این نزدیک‌ترین منطقه به قدس‌الاقداس معبد بود که قابل دسترسی باقی ماند، برای هزاران سال به مکانی برای دعای یهودیان تبدیل شد.

مسیر حفاری تونل دیوار غربی محققان بریتانیایی در اواسط قرن نوزدهم شروع به حفاری دیوار غربی کردند. چارلز ویلسون حفاری‌ها را در سال ۱۸۶۴ آغاز کرد و پس از او چارلز وارن در سال‌های ۱۸۶۷-۷۰ ادامه داد. ویلسون قوسی را کشف کرد که اکنون به نام او "قوس ویلسون" شناخته می‌شود که ۱۲.۸ متر عرض دارد و بالای سطح زمین امروزی قرار دارد. اعتقاد بر این است که قوس از پلی پشتیبانی می‌کرد که کوه معبد را به شهر در دوره دوم معبد متصل می‌کرد. وارن شفت‌هایی را از طریق قوس ویلسون حفر کرد که هنوز هم قابل مشاهده هستند. پس از جنگ شش‌روزه، وزارت امور دینی اسرائیل حفاری‌هایی را آغاز کرد که هدفشان آشکار کردن ادامه دیوار غربی بود. این حفاری‌ها تقریباً بیست سال به طول انجامید و بسیاری از حقایق ناشناخته قبلی درباره تاریخ و جغرافیای کوه معبد را آشکار کرد. حفاری‌ها به دلیل عبور تونل‌ها زیر محله‌های مسکونی که بر روی سازه‌های باستانی از دوره دوم معبد ساخته شده بودند، دشوار بود. حفاری‌ها با نظارت کارشناسان علمی و ربانی انجام شد. این نظارت برای اطمینان از پایداری سازه‌های بالایی و جلوگیری از آسیب به آثار تاریخی بود. در سال ۱۹۸۸ بنیاد میراث دیوار غربی تشکیل شد و حفاری، نگهداری و بازسازی دیوار غربی و میدان دیوار غربی را بر عهده گرفت.

تونل ۳۰۰ متر از کل ۴۴۵ متر دیوار را آشکار می‌کند و روش‌های ساخت و فعالیت‌های مختلف در نزدیکی کوه معبد را نشان می‌دهد. حفاری‌ها شامل بسیاری از یافته‌های باستان‌شناسی در طول مسیر بود، از جمله کشفیات از دوره هیرودی (خیابان‌ها، سنگ‌تراشی‌های بزرگ)، بخش‌هایی از بازسازی دیوار غربی که به دوره امویان برمی‌گردد و سازه‌های مختلفی که به دوره‌های ایوبی، مملوک و هاسمونیان برمی‌گردد که برای حمایت از ساختمان‌ها در نزدیکی کوه معبد ساخته شده بودند.

"دروازه وارن" حدود ۱۵۰ فوت (۴۶ متر) درون تونل قرار دارد. این ورودی بسته شده برای صدها سال یک کنیسه کوچک به نام "غار" بود، جایی که مسلمانان اولیه به یهودیان اجازه می‌دادند در نزدیکی خرابه‌های معبد دعا کنند. خاخام یهودا گتز کنیسه‌ای درست در خارج از دروازه ساخت، زیرا امروز این نزدیک‌ترین نقطه‌ای است که یک یهودی می‌تواند در نزدیکی قدس‌الاقداس دعا کند، به فرض اینکه در محل سنتی زیر گنبد صخره قرار داشته باشد.

فراتر از انتهای شمالی دیوار غربی، بقایای یک کانال آب پیدا شد که در اصل آب را به کوه معبد می‌رساند. منبع دقیق کانال ناشناخته است، هرچند که از یک استخر زیرزمینی به نام "استخر استروتیون" عبور می‌کند. کانال آب به دوره هاسمونیان برمی‌گردد و به همین دلیل به "کانال هاسمونیان" نامیده شد.

بزرگترین سنگ در دیوار غربی، که اغلب به "سنگ غربی" معروف است، نیز درون تونل آشکار شده و به عنوان یکی از سنگین‌ترین اشیایی که بدون ماشین‌آلات قدرتی توسط انسان‌ها جابجا شده است، شناخته می‌شود. طول سنگ ۱۳.۶ متر، ارتفاع آن ۳ متر و عرض تخمینی آن بین ۳.۵ متر و ۴.۵ متر است؛ تخمین‌ها وزن آن را ۵۷۰ تن کوتاه (۵۲۰ تن متریک) قرار می‌دهند.

در مجاورت تونل، بقایای سازه‌های دوره دوم معبد، صلیبیون و مملوک قرار دارد. در اتاق‌های بازسازی شده، بنیاد دیوار غربی مرکز زنجیره نسل‌ها را ایجاد کرده است، یک موزه تاریخ یهودی که توسط الیاف نهلی طراحی شده و شامل یک نمایش صوتی و تصویری و نه مجسمه شیشه‌ای ساخته شده توسط هنرمند شیشه‌گر جرمی لانگفورد است.

در سال ۲۰۰۷، اداره آثار باستانی اسرائیل یک خیابان رومی قدیمی را کشف کرد که به نظر می‌رسد از قرن دوم تا چهارم باشد. این یک خیابان فرعی بود که احتمالاً دو جاده اصلی را به هم متصل می‌کرد و به کوه معبد می‌رسید. کشف جاده شواهد بیشتری ارائه داد که رومیان پس از تخریب معبد در سال ۷۰ میلادی همچنان از کوه معبد استفاده می‌کردند. حفاری‌ها در این سایت تا سال ۲۰۱۴ ادامه داشت و به رهبری باستان‌شناسان پیتر گندلمن و اورتال چالاف از طرف اداره آثار باستانی اسرائیل انجام شد.

استخر استروتیون (گاهی به صورت "استخرهای استروتیون" توصیف می‌شود) یک مخزن بزرگ مکعبی است که آب باران را از ناودان‌های ساختمان‌های فوروم جمع‌آوری می‌کرد. قبل از هادریان، این مخزن یک استخر فضای باز بود، اما هادریان قوس‌های طاقی را اضافه کرد تا امکان قرار دادن سنگ‌فرش بر روی آن فراهم شود. وجود استخر در قرن اول توسط یوسفوس تأیید شده است، که گزارش می‌دهد که به آن "استروتیوس" (گنجشک) گفته می‌شد. این استخر استروتیون در اصل به عنوان بخشی از یک آبراه فضای باز توسط هاسمونیان ساخته شده بود که از آن زمان به بعد محصور شده است؛ منبع آب برای این آبراه در حال حاضر ناشناخته است.

در نتیجه گسترش‌های سال ۱۹۷۱ به تونل اصلی دیوار غربی، سیستم آب هاسمونیان که زیر مسکن عربی عبور می‌کند، به انتهای تونل دیوار غربی متصل شد و بعداً به عنوان یک جاذبه گردشگری باز شد. مسیر به صورت خطی از میدان دیوار غربی شروع می‌شود و از تونل‌های مدرن و سیستم آب باستانی عبور می‌کند و در استخر استروتیون به پایان می‌رسد. خواهران صهیون به گردشگران اجازه نمی‌دهند که به صومعه در استخر استروتیون خروج کنند، بنابراین گردشگران از طریق تونل‌های باریک به نقطه شروع بازمی‌گردند، هرچند که این امر برخی مشکلات لجستیکی ایجاد می‌کند.

در ابتدا، بازدیدکنندگان مجبور بودند مسیر خود را به ورودی بازگردند. ارتباط با سیستم آب هاسمونیان برقرار شد، اما این هنوز نیاز به دور زدن داشت زمانی که به استخر استروتیون رسیدند. حفاری یک خروجی جایگزین از تونل پیشنهاد شد، اما در ابتدا به دلیل اینکه هر خروجی به عنوان تلاشی توسط مقامات یهودی برای ادعای مالکیت بر زمین‌های نزدیک دیده می‌شود - بخشی از محله مسلمان شهر - رد شد. با این حال، در سال ۱۹۹۶، بنیامین نتانیاهو ایجاد یک خروجی به خیابان ویا دولوروسا، زیر مدرسه اماریه را مجاز کرد. در هفته‌های بعد، ۸۰ نفر در نتیجه شورش‌ها علیه ایجاد خروجی کشته شدند. یک دیوار مدرن استخر استروتیون را به دو قسمت تقسیم می‌کند و از دسترسی بین آنها جلوگیری می‌کند. یک طرف از تونل‌های دیوار غربی قابل مشاهده است و قسمت دیگر از صومعه خواهران صهیون قابل دسترسی است. از آن زمان، ممکن است تعداد زیادی از گردشگران وارد ورودی جنوبی تونل نزدیک دیوار غربی شوند، طول تونل را با یک راهنما طی کنند و از انتهای شمالی خارج شوند. این خروجی تنها در طول روز باز است، به دلیل نگرانی‌های امنیتی مداوم.