تونل دیوار غربی (عبری: מנהרת הכותל، ترجمه: مینحرت هاکوتل) تونلی است که دیوار غربی را از جایی که محل نماز سنتی و باز در فضای باز به پایان می‌رسد تا انتهای شمالی دیوار نمایان می‌کند. بیشتر تونل در ادامه دیوار غربی در فضای باز قرار دارد و زیر ساختمان‌های محله مسلمان‌نشین شهر قدیمی اورشلیم قرار گرفته است. در حالی که بخش فضای باز دیوار غربی حدود 60 متر (200 فوت) طول دارد، بیشتر طول اصلی آن به اندازه 488 متر (1601 فوت) زیر زمین پنهان است. تونل دسترسی به بقیه دیوار را در جهت شمالی فراهم می‌کند. تونل به چند فضای زیرزمینی مجاور متصل است که بسیاری از آن‌ها را می‌توان همراه با تونل اصلی بازدید کرد. به همین دلیل، فرم جمع تونل‌های دیوار غربی اغلب استفاده می‌شود.

تاریخچه در سال 19 قبل از میلاد، پادشاه هیرود پروژه‌ای را برای دو برابر کردن مساحت کوه معبد در اورشلیم با ادغام بخشی از تپه در شمال غربی آغاز کرد. برای انجام این کار، چهار دیوار نگهدارنده ساخته شد و کوه معبد بر روی آن‌ها گسترش یافت. این دیوارهای نگهدارنده همراه با سکوی خود پس از تخریب معبد توسط رومیان در سال 70 میلادی باقی ماندند. از آن زمان به بعد، بیشتر منطقه مجاور دیوارها پوشیده و ساخته شد. بخشی از دیوار غربی پس از تخریب معبد نمایان ماند. از آنجا که این نزدیک‌ترین منطقه به قدس الاقداس معبد بود که قابل دسترسی بود، به مکانی برای نماز یهودیان برای هزاران سال تبدیل شد.

مسیر حفاری تونل دیوار غربی محققان بریتانیایی در اواسط قرن 19 شروع به حفاری دیوار غربی کردند. چارلز ویلسون در سال 1864 حفاری‌ها را آغاز کرد و پس از او چارلز وارن در سال‌های 1867-70 ادامه داد. ویلسون یک قوس را کشف کرد که اکنون به نام او، "قوس ویلسون" نامیده می‌شود که 12.8 متر (42 فوت) عرض دارد و بالای سطح زمین امروزی قرار دارد. اعتقاد بر این است که قوس پل را پشتیبانی می‌کرد که در دوره دوم معبد کوه معبد را به شهر متصل می‌کرد. وارن چاه‌هایی را از طریق قوس ویلسون حفر کرد که هنوز هم قابل مشاهده هستند. پس از جنگ شش روزه، وزارت امور مذهبی اسرائیل حفاری‌هایی را آغاز کرد که هدف آن نمایان کردن ادامه دیوار غربی بود. حفاری‌ها تقریباً بیست سال به طول انجامید و بسیاری از حقایق ناشناخته قبلی در مورد تاریخ و جغرافیای کوه معبد را آشکار کرد. حفاری‌ها به دلیل اینکه تونل‌ها زیر محله‌های مسکونی ساخته شده بر روی ساختارهای باستانی از دوره دوم معبد قرار داشتند، دشوار بود. حفاری‌ها تحت نظارت کارشناسان علمی و ربانی انجام شد. این کار برای اطمینان از پایداری ساختارهای بالایی و جلوگیری از آسیب به آثار تاریخی بود. در سال 1988 بنیاد میراث دیوار غربی تشکیل شد و حفاری، نگهداری و بازسازی دیوار غربی و میدان دیوار غربی را بر عهده گرفت.

بخش دیوار غربی تونل 300 متر از کل 445 متر دیوار را نمایان می‌کند و روش‌های ساخت و فعالیت‌های مختلف در نزدیکی کوه معبد را آشکار می‌کند. حفاری‌ها شامل بسیاری از یافته‌های باستان‌شناسی در طول مسیر بود، از جمله کشفیات از دوره هیرودی (خیابان‌ها، سنگ‌کاری‌های یادبود)، بخش‌هایی از بازسازی دیوار غربی که به دوره امویان برمی‌گردد، و ساختارهای مختلفی که به دوره‌های ایوبی، مملوکی و حشمونیان برمی‌گردند که برای پشتیبانی از ساختمان‌ها در نزدیکی کوه معبد ساخته شده بودند.

دروازه وارن "دروازه وارن" حدود 150 فوت (46 متر) درون تونل قرار دارد. این ورودی بسته شده برای صدها سال یک کنیسه کوچک به نام "غار" بود که مسلمانان اولیه به یهودیان اجازه می‌دادند در نزدیکی خرابه‌های معبد نماز بخوانند. خاخام یهودا گتز یک کنیسه درست در خارج از دروازه ساخت، زیرا امروزه این نزدیک‌ترین نقطه‌ای است که یک یهودی می‌تواند در نزدیکی قدس الاقداس نماز بخواند، با فرض اینکه در مکان سنتی زیر گنبد الصخره قرار دارد.

کانال حشمونیان فراتر از انتهای شمالی دیوار غربی، بقایای یک کانال آب یافت شد که در اصل آب را به کوه معبد تأمین می‌کرد. منبع دقیق کانال ناشناخته است، هرچند که از یک استخر زیرزمینی به نام "استخر استروتیون" عبور می‌کند. کانال آب به دوره حشمونیان برمی‌گردد و به همین دلیل به نام "کانال حشمونیان" نامگذاری شد.

سنگ 517 تنی بزرگ‌ترین سنگ در دیوار غربی، که اغلب به نام "سنگ غربی" شناخته می‌شود، نیز درون تونل نمایان است و به عنوان یکی از سنگین‌ترین اشیایی که بدون ماشین‌آلات قدرتی توسط انسان‌ها بلند شده است، رتبه‌بندی می‌شود. طول سنگ 13.6 متر (45 فوت)، ارتفاع 3 متر (9.8 فوت) و عرض تخمینی بین 3.5 متر (11 فوت) و 4.5 متر (15 فوت) است؛ تخمین‌ها وزن آن را 570 تن کوتاه (520 تن متریک) می‌دانند.

مرکز زنجیره نسل‌ها در کنار تونل، بقایای ساختارهای دوره دوم معبد، صلیبی و مملوکی قرار دارد. در اتاق‌های بازسازی شده، بنیاد دیوار غربی مرکز زنجیره نسل‌ها را ایجاد کرده است، یک موزه تاریخ یهودی که توسط الیاف ناهلیلی طراحی شده و شامل یک نمایش صوتی و تصویری و نه مجسمه شیشه‌ای ساخته شده توسط هنرمند شیشه‌ای جرمی لنگفورد است.

خیابان رومی به کوه معبد در سال 2007، اداره آثار باستانی اسرائیل یک خیابان رومی باستانی را کشف کرد که به نظر می‌رسد از قرن دوم تا چهارم باشد. این یک خیابان جانبی بود که احتمالاً دو جاده اصلی را متصل می‌کرد و به کوه معبد منتهی می‌شد. کشف این جاده شواهد بیشتری ارائه داد که رومیان پس از تخریب معبد در سال 70 میلادی همچنان از کوه معبد استفاده می‌کردند. حفاری‌ها در این مکان تا سال 2014 ادامه داشت و توسط باستان‌شناسان پیتر گندلمن و اورتال چلاف به نمایندگی از اداره آثار باستانی اسرائیل (IAA) انجام شد.

استخر استروتیون استخر استروتیون (که گاهی به صورت "استخرهای استروتیون" در جمع توصیف می‌شود)، یک مخزن مکعبی بزرگ است که آب باران را از ناودان‌های ساختمان‌های فوروم جمع‌آوری می‌کرد. قبل از هادریان، این مخزن یک استخر باز بود، اما هادریان قوس‌های طاقی به آن اضافه کرد تا امکان قرار دادن سنگفرش بر روی آن فراهم شود. وجود استخر در قرن اول توسط یوسفوس تأیید شده است، که گزارش می‌دهد که به نام "استروتیوس" (گنجشک) نامیده می‌شد. این استخر استروتیون در اصل به عنوان بخشی از یک کانال آب باز توسط حشمونیان ساخته شده بود که از آن زمان به بعد محصور شده است؛ منبع آب برای این کانال در حال حاضر ناشناخته است.

در نتیجه توسعه‌های سال 1971 به تونل اصلی دیوار غربی، سیستم آب حشمونیان که زیر مسکن‌های عربی قرار دارد، به انتهای تونل دیوار غربی متصل شد و بعداً به عنوان یک جاذبه گردشگری باز شد. مسیر به صورت خطی از میدان دیوار غربی شروع می‌شود و از تونل‌های مدرن و سیستم آب باستانی عبور می‌کند و در استخر استروتیون به پایان می‌رسد. خواهران صهیون اجازه نمی‌دهند که گردشگران به صومعه در استخر استروتیون وارد شوند، بنابراین گردشگران از طریق تونل‌های باریک به نقطه شروع بازمی‌گردند، هرچند این باعث ایجاد برخی مشکلات لجستیکی می‌شود.

خروجی شمالی در ابتدا، بازدیدکنندگان باید مسیر خود را به سمت ورودی بازگردانند. یک اتصال به سیستم آب حشمونیان برقرار شد، اما این هنوز نیازمند آن بود که آن‌ها پس از رسیدن به استخر استروتیون یک چرخش U انجام دهند. حفاری یک خروجی جایگزین از تونل پیشنهاد شد، اما در ابتدا به دلیل اینکه هر خروجی به عنوان تلاشی توسط مقامات یهودی برای ادعای مالکیت زمین‌های مجاور - بخشی از محله مسلمان شهر - دیده می‌شد، رد شد. با این حال، در سال 1996، بنیامین نتانیاهو مجوز ایجاد یک خروجی به سمت ویا دولوروسا، زیر مدرسه اماریه را صادر کرد. در هفته‌های بعد، 80 نفر به دلیل شورش‌ها علیه ایجاد خروجی کشته شدند. یک دیوار مدرن استخر استروتیون را به دو بخش تقسیم می‌کند و از دسترسی بین آن‌ها جلوگیری می‌کند. یک طرف از تونل‌های دیوار غربی قابل مشاهده است و منطقه دیگر از صومعه خواهران صهیون قابل دسترسی است. از آن زمان، امکان ورود تعداد زیادی از گردشگران به ورودی جنوبی تونل نزدیک دیوار غربی، پیاده‌روی در طول تونل با یک راهنمای تور و خروج از انتهای شمالی فراهم شده است. این خروجی تنها در طول روز باز است، به دلیل نگرانی‌های امنیتی مداوم.